Hôm nay, chúng tôi đưa con trai 15 tháng tuổi đi dự tiệc cưới của một người thân. Với bản tính cởi mở, thích khám phá và làm quen với môi trường xung quanh, bạn nhỏ của chúng tôi – tên ở nhà là Bắp – đã nhanh chóng tiến đến các bạn nhỏ khác để giao lưu, không hề ngại ngùng.
Tuy nhiên, một tình huống bất ngờ đã xảy ra khiến chúng tôi phải suy ngẫm rất nhiều. Một bé trai khác, lớn hơn Bắp khoảng 6 tháng, khi thấy con tôi cầm một chiếc hộp nhựa trên tay, liền lao đến, xô ngã Bắp xuống sàn chỉ để giành lấy chiếc hộp. May mắn thay, vợ tôi đứng gần đó và kịp thời đỡ nên cú ngã không nghiêm trọng.
Một lúc sau, khi Bắp cầm một miếng đồ ăn và đưa về phía bạn nhỏ ấy như muốn chia sẻ, thì cậu bé kia bất ngờ giơ tay đánh thẳng vào mặt con tôi. May mà Bắp không sao và cũng không khóc – một phần vì con đã quen với va chạm, phần khác vì chưa hình thành cái tôi dễ bị tổn thương như người lớn.
Lúc đó, vợ tôi quay sang hỏi:
“Có phải đến độ tuổi này, bé nào cũng có hành vi đánh bạn, giành đồ chơi không?”
Tôi nhìn cô ấy và lắc đầu, khẳng định một cách chắc chắn: “Không phải. Đó là do người lớn mà ra hết.”
Hành vi không tự sinh ra – nó được học
Câu nói của tôi dường như được chứng minh ngay sau đó. Khi bạn nhỏ đánh vào mặt con tôi, mẹ của bạn ấy lập tức lao đến, vừa quát vừa đánh lại chính con mình:
“Sao con lại đánh em? Không được đánh! Con hư quá!”
Bạn nhỏ ấy dường như đã quá quen với kiểu phản ứng đó. Cậu bé im lặng, không khóc, không phản ứng, chỉ đứng yên chịu đựng. Còn chúng tôi thì không thể đứng yên. Tôi và vợ lập tức giơ tay ra hiệu mong người mẹ kia dừng lại. Nhưng cô ấy không hiểu ý, tiếp tục đánh. Mãi đến khi tôi nghiêm mặt, tỏ thái độ rõ ràng, cô ấy mới dừng lại – với vẻ bối rối như thể đang tự hỏi:
“Tại sao lại không được đánh? Con tôi vừa đánh người khác cơ mà?”
Câu hỏi đó – vô thức nhưng đầy sức nặng – phản ánh một điều rất phổ biến trong làm cha mẹ hiện nay: đánh con để dạy con không được đánh người khác. Một nghịch lý khôi hài mà đáng tiếc lại phổ biến ở rất nhiều gia đình.
Trẻ không “tự nhiên” biết đánh bạn – chúng được học
Hành vi giành giật, xô đẩy, đánh bạn không phải là dấu hiệu phát triển bình thường ở tất cả trẻ em tuổi lên hai như nhiều người vẫn nghĩ. Nó là kết quả của việc trẻ học từ những mô hình ứng xử hàng ngày của người lớn, đặc biệt là cha mẹ – những người mà trẻ tiếp xúc và quan sát nhiều nhất.
Hãy tưởng tượng, trong một tình huống thường nhật ở nhà:
Một em bé đang chơi say mê với đồ chơi. Mẹ gọi con ăn cơm, nhưng con không phản ứng, vì con đang bị cuốn vào thế giới khám phá của riêng mình – điều hoàn toàn bình thường ở độ tuổi đó. Người mẹ không đủ kiên nhẫn chờ con kết thúc, hoặc không biết cách hướng dẫn nhẹ nhàng, liền giật đồ chơi khỏi tay con, quát lớn:
“Không chơi nữa! Đi ăn!”
Đứa bé không có ngôn ngữ đủ để phản kháng. Nhưng nó học được điều này:
“Muốn có được thứ mình muốn, hãy giật. Khi không hài lòng, hãy quát.”
Sau vài lần như vậy, hành vi “giật đồ chơi” trở thành phản xạ. Gặp bạn nhỏ khác cầm món đồ mình muốn, trẻ không cần suy nghĩ nhiều – nó làm đúng điều mà nó đã học: chạy tới, giật lấy.
Còn chuyện đánh bạn thì sao?
Nếu khi trẻ giành đồ chơi hoặc phản ứng không đúng, cha mẹ phản ứng bằng bạo lực, như đánh vào tay, vào mông, quát nạt, sỉ vả… thì trẻ sẽ học được:
“Phạm lỗi thì bị đánh. Kẻ sai thì phải bị trừng phạt bằng đánh đòn.”
Và rồi, trong một tình huống ở ngoài đời, khi có một bạn nhỏ “không đúng” (theo góc nhìn của trẻ), trẻ sẽ tái hiện y nguyên hành vi trừng phạt đó với bạn mình.
Chúng tôi đã thấy điều này xảy ra ngay tại tiệc cưới hôm nay. Và đáng nói hơn, con tôi – Bắp – cũng học ngay hành vi đó. Ngay sau khi bị đánh, bé quay sang đánh lên tay mẹ, như một cách “thử lại” hành vi vừa quan sát được. Rất may, chúng tôi đã dạy Bắp từ trước một “thần chú” nhỏ:
“Gentle!” – và con đã biết điều chỉnh lại, nhẹ nhàng xoa tay mẹ.
Tuy nhiên, hành vi học được vẫn ở trong não bộ, và chúng tôi biết rằng sẽ phải tiếp tục điều chỉnh hành vi này trong tương lai, bằng sự kiên nhẫn, nhất quán và tỉnh thức.
Cái bóng của cha mẹ – phản chiếu trong từng hành vi của con
Rất nhiều cha mẹ khoe con “giỏi, ngoan, dễ thương” trên mạng xã hội. Những tấm ảnh lung linh, những video bé múa hát, cười nói. Nhưng ít ai dám nhìn sâu vào hành vi thường nhật, vào cách con phản ứng với xung đột, với bất đồng, với việc không vừa ý – bởi đó mới là con người thật sự của con.
Và điều đau lòng là:
Con chính là tấm gương phản chiếu hành vi của cha mẹ.
Người mẹ trong tiệc cưới hôm đó không xấu. Cô ấy cũng đang cố gắng dạy con “đừng đánh người”. Nhưng cách mà cô truyền đạt thông điệp lại chính là thứ gieo vào con những mầm mống bạo lực.
Đánh con khi con đánh người khác – là dạy bằng nghịch lý. Và nghịch lý đó sẽ in hằn lên não bộ non nớt, tạo nên một logic lệch lạc trong cách con xử lý mâu thuẫn sau này.
Tỉnh thức – điều kiện tiên quyết để nuôi con không đánh bạn
Một đứa trẻ đến “tuổi lên hai” không tự nhiên trở nên ích kỷ, bạo lực, giành giật. Những đặc điểm ấy chỉ trở thành “phổ biến” vì quá nhiều cha mẹ đều đang mắc lỗi giống nhau – vô thức trừng phạt con, vô thức áp đặt con, vô thức thao túng hành vi của con qua đe dọa và bạo lực.
Nếu bạn là một người cha người mẹ tỉnh thức – bạn sẽ biết rằng:
Trẻ em hành động theo những gì được dạy, được chứng kiến – chứ không phải theo lý thuyết tâm lý học.
Chúng tôi rút ra ba bài học đắt giá sau ngày hôm nay:
1. Luôn đi theo sát để bảo vệ con trong môi trường hỗn loạn
Tiệc cưới, tiệc sinh nhật, nơi đông người, là môi trường lý tưởng để trẻ “học hành vi xấu” nếu không có người lớn quan sát và điều chỉnh. Ngoài việc trẻ bị đánh, giành đồ chơi, còn có hành vi khác như xem điện thoại – rất phổ biến.
Người lớn đang bận ăn uống, liền phát mỗi bé một cái điện thoại để giữ yên. Trẻ dán mắt vào màn hình, đầu óc bị hút vào những hình ảnh gây nghiện. Và một khi trẻ đã học thói quen xem điện thoại, việc điều chỉnh sau này cực kỳ gian nan.
Ngày hôm nay, con tôi cũng tận mắt thấy ba đứa trẻ nằm xếp hàng chơi điện thoại. Chúng tôi lập tức bế con ra chỗ khác. Không để con tiếp xúc. Trẻ không phân biệt được tốt – xấu, chỉ biết “thấy – là – học”.
2. Hành vi sai phải được điều chỉnh ngay – bằng nhận thức, không phải trừng phạt
Nếu con đã lỡ học một hành vi xấu như đánh bạn, giành đồ chơi – hãy can thiệp sớm, nhẹ nhàng, kiên nhẫn và nhất quán. Sự điều chỉnh hành vi ở trẻ không đến từ lời quát mắng mà đến từ những trải nghiệm lặp lại mang tính tích cực.
Chúng tôi không la Bắp khi con “bắt chước” hành vi đánh. Chúng tôi nhắc lại “gentle”, xoa nhẹ lên tay mẹ, và để con cảm nhận lại trải nghiệm mềm mại. Chúng tôi biết: muốn con phản ứng dịu dàng, hãy cho con nhiều trải nghiệm dịu dàng.
3. Nếu không cần thiết – đừng đến những nơi hỗn loạn
Câu này nghe có vẻ cực đoan. Nhưng thực sự, với trẻ dưới 3 tuổi – não bộ còn đang giai đoạn định hình và dễ tổn thương – sự cẩn trọng là điều cần thiết hơn cả.
Nếu bạn không chắc có thể bảo vệ được sự trong lành của con, thì thà từ chối một cuộc vui, còn hơn để con mang về một thói quen lệch lạc.
Bạn có thể không kiểm soát được mọi hoàn cảnh mà con sẽ bước vào. Nhưng bạn hoàn toàn có thể chuẩn bị tâm thế cho con trước mỗi hoàn cảnh đó, bằng cách chuyển hóa chính bản thân mình – từ một người phản ứng vô thức, trở thành một cha mẹ tỉnh thức.
Đừng để đến lúc con bạn “lên hai”, giành đồ chơi, đánh bạn, rồi quay sang hỏi:
“Có phải trẻ nào cũng thế không?”
Câu trả lời là:
Không. Không phải trẻ nào cũng thế.
Nhưng trẻ nào cũng có khả năng trở thành như thế – nếu người lớn không tỉnh thức.
Nếu bạn thấy bài viết này chạm đến điều gì đó trong chính mình, hãy dừng lại vài giây và tự hỏi:
Mình đang dạy con điều gì – không phải bằng lời nói, mà bằng hành vi mỗi ngày?
Nếu bạn từng chứng kiến con có những hành vi khiến bạn bối rối — đánh bạn, giành đồ chơi, không nghe lời…
Nếu bạn từng la mắng con rồi lại hối hận, từng trừng phạt con rồi tự hỏi: “Lẽ ra mình nên làm khác đi…”
Thì có lẽ đã đến lúc bạn cần một hành trình mới —
Hành trình của một cha mẹ khai phóng, không kiểm soát – mà dẫn dắt. Không trừng phạt – mà truyền cảm hứng.
👉 Khóa học “Cha Mẹ Khai Phóng” sẽ giúp bạn:
Hiểu sâu về tâm trí non nớt và khả năng học hỏi mạnh mẽ của trẻ nhỏ.
Nhận diện những hành vi vô thức của chính mình đang gieo mầm tổn thương cho con.
Biết cách điều chỉnh hành vi cho con mà không cần đòn roi, la mắng.
Xây dựng sự kết nối bền vững và môi trường nuôi dưỡng tự do – sâu sắc – không giới hạn.
🎓 Đây không phải khóa học dạy kỹ năng, mà là một hành trình chuyển hóa cách bạn hiện diện trong vai trò cha mẹ.
📌 Hãy bắt đầu từ bạn – để con được lớn lên trong ánh sáng của sự hiểu biết và tình yêu đúng đắn.
ĐĂNG KÝ KHÓA HỌC CHA MẸ KHAI PHÓNG NGAY TẠI ĐÂY