Làm cha mẹ là một hành trình không có sách hướng dẫn cụ thể, nhưng lại đòi hỏi sự học hỏi không ngừng. Trong vô vàn những kỹ năng quan trọng để nuôi dạy một đứa trẻ hạnh phúc và lành mạnh, nghệ thuật giao tiếp với con cái là nền tảng then chốt. Tuy nhiên, phần lớn cha mẹ vẫn đang dạy con bằng phản ứng, thay vì bằng phản hồi có chủ đích.
Vậy, sự khác biệt giữa phản ứng và phản hồi trong dạy con là gì? Tại sao nó lại quan trọng đến thế? Và làm thế nào để chuyển hoá cách giao tiếp, từ phản ứng cảm tính sang phản hồi tỉnh thức?
Hãy cùng khám phá trong bài viết này.
Phản ứng và phản hồi: Hai lối đi trái ngược trong dạy con
Phản ứng là gì?
Phản ứng là hành động bộc phát, xảy ra gần như ngay lập tức, khi chúng ta bị kích hoạt bởi cảm xúc. Trong vai trò làm cha mẹ, những phản ứng thường thấy là: cáu gắt, quát mắng, hăm dọa, đổ lỗi, trừng phạt… Tất cả đều xuất phát từ những cảm xúc chưa được nhận diện như lo lắng, giận dữ, bất lực hay tổn thương.
Ví dụ: Con làm đổ ly nước, bạn quát lớn: "Con hậu đậu quá! Đã nói bao nhiêu lần rồi mà không nghe!"
Phản hồi là gì?
Phản hồi là hành động có chủ ý, diễn ra sau một khoảng dừng nhận thức. Cha mẹ không hành động ngay khi bị kích hoạt, mà dành một nhịp để quan sát, hiểu bối cảnh, cảm nhận chính mình và con, rồi lựa chọn cách giao tiếp phù hợp với mục tiêu dài hạn và giá trị sống của gia đình.
Ví dụ: Con làm đổ ly nước, bạn nhẹ nhàng nói: "Ồ, có vẻ con hơi vội ha. Mẹ con mình cùng lau nhé. Lần sau con thử chậm lại một chút xem sao."
So sánh: Dạy con bằng phản ứng và dạy con bằng phản hồi
| Tiêu chí | Dạy con bằng phản ứng | Dạy con bằng phản hồi |
|---|---|---|
| Bản chất | Tự động, vô thức, theo cảm tính | Có ý thức, có chủ đích |
| Nguồn gốc | Cảm xúc tiêu cực, mô thức cũ | Giá trị sống, nhận thức tỉnh táo |
| Hành vi điển hình | Quát mắng, đổ lỗi, phán xét | Lắng nghe, hướng dẫn, khích lệ |
| Hệ quả ngắn hạn | Con sợ hãi, phản kháng hoặc thu mình | Con học hỏi, hợp tác, cảm thấy an toàn |
| Tác động dài hạn | Gây tổn thương tâm lý, tái diễn vòng lặp | Xây nền tảng tin cậy, trưởng thành cảm xúc |
Vì sao chúng ta dễ phản ứng khi dạy con?
Nhiều cha mẹ biết rằng mình không nên quát mắng con, nhưng vẫn không kiềm chế được. Vì sao?
- Thói quen di truyền tâm lý: Chúng ta đã từng là những đứa trẻ bị la mắng, đánh mắng hoặc không được lắng nghe. Mô thức giao tiếp đó trở thành mặc định trong tiềm thức và bật ra khi làm cha mẹ.
- Thiếu năng lực điều tiết cảm xúc: Khi mệt mỏi, căng thẳng, chúng ta thường mất khả năng quan sát toàn cảnh, dễ bị cảm xúc chi phối, dẫn đến phản ứng thái quá.
- Kỳ vọng lý tưởng về con cái: Khi con không cư xử đúng như kỳ vọng, ta cảm thấy bị từ chối hoặc thất vọng, từ đó phản ứng tiêu cực.
- Chưa được học về giao tiếp tỉnh thức: Không ai dạy chúng ta rằng, làm cha mẹ cũng cần học cách lắng nghe, quan sát, và phản hồi có trách nhiệm – như một kỹ năng sống quan trọng.
Giao tiếp với con cái là một nghệ thuật cần học
Chúng ta thường dành nhiều năm học tập để giỏi một công việc, nhưng lại rất ít khi học cách giao tiếp với con – dù đó là mối quan hệ quan trọng nhất trong đời.
Giao tiếp trong dạy con không chỉ là truyền đạt thông tin, mà còn là:
- Truyền cảm xúc an toàn
- Phản chiếu cho con thấy giá trị bản thân
- Dẫn dắt con phát triển tư duy và cảm xúc
Muốn làm được điều đó, cha mẹ cần có kỹ năng phản hồi tích cực: lắng nghe không phán xét, diễn đạt rõ ràng, điều chỉnh giọng điệu, sử dụng từ ngữ dẫn dắt thay vì trừng phạt.
Làm sao để chuyển từ phản ứng sang phản hồi?
Chuyển hoá không xảy ra trong một đêm, nhưng hoàn toàn có thể luyện tập được. Dưới đây là 5 bước cơ bản:
- Nhận diện cảm xúc bên trong mình: Khi thấy mình bắt đầu nổi nóng, hãy tự hỏi: "Mình đang cảm thấy gì? Mình đang lo điều gì?"
- Tạm dừng một nhịp: Chỉ cần 3 giây hít thở sâu, bạn có thể mở ra không gian nhận thức giữa kích thích và hành động.
- Quan sát toàn cảnh: Tình huống này thực sự nói lên điều gì về con? Con đang học gì? Con cần gì?
- Chọn cách phản hồi tỉnh thức: Chọn nói/ làm điều gì để vừa giữ vững giới hạn, vừa truyền đạt yêu thương và dẫn dắt con học hỏi.
- Tự chữa lành và học tập lâu dài: Chuyển hoá sâu sắc đòi hỏi cha mẹ quay về với chính mình, nhìn lại những tổn thương, mô thức cũ và học cách chăm sóc bản thân.
Dạy con bằng phản hồi: Trao cho con chiếc gương lành mạnh
Khi cha mẹ phản hồi tỉnh thức, con được phản chiếu lại rằng:
- Mình không bị định danh bởi sai lầm
- Cảm xúc của mình được lắng nghe
- Mình có khả năng học hỏi và trưởng thành
Điều này giúp con xây dựng lòng tin, năng lực tự điều chỉnh cảm xúc, và trở thành một người có trí tuệ cảm xúc – điều quý giá hơn cả thành tích học tập.
Bạn không cần hoàn hảo – bạn cần ý thức và thực hành
Không ai tránh khỏi những lúc phản ứng. Điều quan trọng không phải là không bao giờ nổi nóng, mà là biết nhìn lại, xin lỗi, và luyện tập lại lần sau.
Mỗi lần bạn dừng lại và chọn phản hồi thay vì phản ứng, là mỗi lần bạn gieo một hạt giống bình an trong tâm trí con mình – và trong chính bạn.
Hành trình chuyển hoá không đơn độc
Nếu bạn thấy mình hay mất kiểm soát, hay quát mắng con, dù trong lòng không muốn – bạn không sai, bạn chỉ đang bị điều khiển bởi những mô thức cũ mà chưa được chữa lành.
Chương trình “Chữa lành cha mẹ để đồng hành cùng con” được thiết kế dành riêng cho những người cha, người mẹ muốn:
- Hiểu rõ nguyên nhân sâu xa của phản ứng vô thức
- Học cách làm chủ cảm xúc và giao tiếp tỉnh thức
- Chuyển hoá mối quan hệ với con thông qua việc chuyển hoá chính mình
👉 Đây không phải là khóa học “dạy con”, mà là hành trình giúp bạn “làm cha mẹ một cách mới mẻ và tự do hơn” từ bên trong.
📌 Tìm hiểu và đăng ký chương trình tại đâyPhản ứng là điều bản năng. Phản hồi là biểu hiện của trưởng thành.
Trong hành trình làm cha mẹ, nếu bạn muốn nuôi dạy con bằng sự tỉnh thức, điều đầu tiên cần học không phải là “kỹ thuật dạy con”, mà là nghệ thuật giao tiếp với chính mình, để từ đó có thể giao tiếp với con bằng trái tim mở, bằng sự hiện diện, và bằng những phản hồi mang tính dẫn dắt, chữa lành.