Xin chào các bố mẹ đã quay trở lại với khóa học!
Ở bài học trước, chúng ta đã học được “câu hỏi vàng”: “Con đau ở đâu?”. Đây là một công cụ cực kỳ hiệu quả để giúp trẻ lớn hơn định hướng cảm xúc. Nhưng tôi biết nhiều bố mẹ có con trong độ tuổi từ 1 đến 3 đang băn khoăn: “Con tôi còn chưa nói sõi, làm sao bé trả lời được câu hỏi đó? Với các bé ở tuổi này thì phải làm sao?”
Đây là một câu hỏi rất xác đáng. Với các bé trong giai đoạn “tuổi chập chững”, thế giới của các con được cảm nhận chủ yếu qua các giác quan và hành động, chứ không phải ngôn từ. Do đó, cách chúng ta giao tiếp với con cũng cần phải thay đổi. Trong giai đoạn này, hành động của bạn còn quan trọng hơn cả lời nói.
Hôm nay, chúng ta sẽ cùng nhau xây dựng một kịch bản giao tiếp hoàn chỉnh, một “quy trình bỏ túi” gồm 5 bước đơn giản dành riêng cho các bé từ 1-3 tuổi.
Mục tiêu của bài học hôm nay: Giúp cha mẹ có trong tay một quy trình rõ ràng, từng bước một, để tự tin xử lý tình huống khi con nhỏ vấp ngã, giúp con nhanh chóng cảm thấy an toàn và bình tĩnh trở lại.
PHẦN 1: TÂM LÝ CỦA TRẺ 1-3 TUỔI – THẾ GIỚI CỦA CẢM NHẬN
Trước khi đi vào kịch bản, chúng ta cần hiểu “ngôn ngữ” của các bé ở độ tuổi này.
- Bé là một “Nhà cảm biến di động”: Bé cảm nhận thế giới qua những gì bé thấy, nghe và chạm vào. Bé có thể chưa hiểu hết ý nghĩa của từ “bình tĩnh”, nhưng bé cảm nhận được sự bình tĩnh qua vòng tay vững chãi, giọng nói trầm ấm và hơi thở đều đặn của bạn.
- Bé là “Bậc thầy đọc vị”: Bé có thể không hiểu từ “lo lắng”, nhưng bé nhận ra ngay sự lo lắng qua đôi lông mày cau lại, giọng nói cao vút và đôi tay run rẩy của bạn. Các tế bào thần kinh gương của bé hoạt động ở mức tối đa.
- Thế giới của bé là “Ở đây và Bây giờ”: Bé không có khả năng suy nghĩ về quá khứ (“đáng lẽ mình nên cẩn thận hơn”) hay tương lai (“liệu vết thương này có để lại sẹo không?”). Bé chỉ trải nghiệm duy nhất một thứ: cảm giác khó chịu ngay tại thời điểm hiện tại. Điều này vừa là điểm yếu (dễ bị cảm xúc nhấn chìm) nhưng cũng là điểm mạnh (rất dễ chuyển hướng sự chú ý).
Hiểu được ba điều này, chúng ta sẽ thấy rằng kịch bản dành cho lứa tuổi này sẽ tập trung vào việc xoa dịu các giác quan và điều hướng sự chú ý của con.
PHẦN 2: KỊCH BẢN 5 BƯỚC “CHỮA LÀNH” CHO BÉ 1-3 TUỔI
Đây là một quy trình đơn giản bạn có thể áp dụng cho gần như mọi tình huống va chạm nhỏ của con. Hãy ghi nhớ nó như một phản xạ mới của bạn.
1Bước 1: TIẾP CẬN BÌNH TĨNH (Khoảng 5 giây)
Đây là bước nền tảng, được xây dựng dựa trên “Bí kíp 3 Giây Vàng”.
Hành động: Khi con ngã, hãy hít một hơi thật sâu. Sau đó, đi bộ lại gần con một cách chậm rãi, khoan thai. Đừng lao tới như tên lửa. Ngồi xuống hoặc quỳ xuống để tầm mắt của bạn ngang bằng với con.
Mục đích: Hành động chậm rãi của bạn gửi đi một thông điệp không lời cực kỳ mạnh mẽ: “Không có gì khẩn cấp cả. Mọi chuyện vẫn trong tầm kiểm soát”. Nó giúp “hạ nhiệt” bầu không khí và ngăn chặn cơn hoảng loạn của chính bạn và của con.
2Bước 2: CÔNG NHẬN SỰ VIỆC (Khoảng 3 giây)
Đây là bước để bạn cho con thấy rằng bạn đã nhìn thấy và hiểu chuyện gì vừa xảy ra.
Lời nói: Sử dụng một câu mô tả sự thật đơn giản, ngắn gọn, với giọng điệu đều đều, mang tính thông tin.
- “Ồ, con bị ngã rồi.”
- “Con vừa va vào ghế.”
Mục đích: Câu nói này xác nhận trải nghiệm của con. Nó cho con biết rằng “bố/mẹ đã thấy”. Điều này giúp con cảm thấy được kết nối và không bị đơn độc trong sự cố vừa rồi.
3Bước 3: HỎI VÀ XÁC ĐỊNH (Khoảng 5 giây)
Đây là lúc chúng ta sử dụng “câu hỏi vàng” đã học ở bài trước, nhưng với một chút biến tấu cho phù hợp với lứa tuổi.
Hành động và Lời nói:
- Bạn hỏi một cách nhẹ nhàng: “Con đau ở đâu thế?”
- Ngay cả khi bé chưa trả lời được, bạn hãy quan sát và tự mình xác định: “À, có phải con đau ở đầu gối không?”. Đồng thời, bạn chỉ tay vào vị trí đó.
Mục đích: Dù con chưa nói được, câu hỏi này vẫn có tác dụng định hướng sự chú ý. Hành động bạn chỉ tay vào đầu gối giúp con “khu vực hóa” cơn đau, kéo sự tập trung của con từ một cảm giác khó chịu mơ hồ về đúng một điểm cụ thể trên cơ thể.
4Bước 4: XOA DỊU THỂ CHẤT (Khoảng 10-15 giây)
Đây là bước quan trọng nhất đối với lứa tuổi này. Đây là lúc tình yêu thương của bạn được thể hiện qua hành động.
Hành động và Lời nói:
- Thổi “phù”: “Để mẹ/bố thổi ‘phù’ vào chỗ đau cho con nhé. Phù… phù… Bay đi nỗi đau nào…”. Đây là một “nghi thức” chữa lành kỳ diệu. Âm thanh và luồng hơi nhẹ có tác dụng xoa dịu giác quan.
- Xoa nhẹ: “Mẹ xoa nhẹ cho con nhé”. Hãy xoa xung quanh vết thương, không phải trực tiếp lên đó. Sự tiếp xúc da kề da nhẹ nhàng sẽ kích thích giải phóng oxytocin, hormone tình yêu và gắn kết, có tác dụng giảm đau tự nhiên.
- Hôn nhẹ: Một cái hôn nhẹ lên chỗ đau cũng có tác dụng tương tự.
- Trong trường hợp bé cần được ôm: Nếu bé tỏ ra quá sợ hãi, hãy bế bé lên, ôm vào lòng một cách vững chãi và vỗ nhẹ vào lưng. Hãy thì thầm: “Có mẹ/bố đây rồi. Con an toàn.”
Mục đích: Bước này trực tiếp xử lý “cái đau thể chất” và đáp ứng nhu cầu được an ủi, vỗ về của con. Đây là hành động “kết nối” mạnh mẽ nhất, giúp hệ thần kinh của con bình tĩnh trở lại.
5Bước 5: CHUYỂN HƯỚNG TÍCH CỰC (Khi con đã dịu lại)
Chỉ thực hiện bước này sau khi bạn cảm thấy con đã bình tĩnh hơn (tiếng khóc nhỏ lại, cơ thể thả lỏng).
Hành động và Lời nói:
- Xác nhận sự kết thúc: Nói một câu ngắn gọn, tích cực: “Hết đau rồi!” hoặc “Ổn rồi con ạ!”.
- Đề xuất một hoạt động hấp dẫn: Ngay sau đó, hãy hướng sự chú ý của con sang một thứ khác. “A! Nhìn kìa! Có con chim trên cây kìa con ơi!” hoặc “Mình cùng đứng dậy đi lấy chiếc ô tô màu đỏ kia chơi nhé?”.
Mục đích: Tận dụng đặc điểm “sống cho hiện tại” của trẻ, bước này giúp con nhanh chóng thoát ra khỏi ký ức về cú ngã và quay trở lại với niềm vui khám phá. Nó kết thúc “bộ phim” về cú ngã và mở ra một “bộ phim” mới thú vị hơn.
PHẦN 3: XÂU CHUỖI KỊCH BẢN QUA VÍ DỤ THỰC TẾ
Hãy xem quy trình 5 bước này hoạt động trơn tru như thế nào trong một tình huống cụ thể.
Ví dụ: Cú trượt chân bất ngờ (Kịch bản thất bại)
Mẹ giật mình, lao tới, bế thốc con lên, vừa rung lắc vừa nói dồn dập: “Trời ơi có sao không con? Sao lại ngã thế này? Nín đi, nín đi, có gì đâu mà khóc!”. Bé Sam cảm thấy sự căng thẳng của mẹ, bị rung lắc đột ngột, càng khóc to và hoảng loạn hơn.
Ví dụ: Cú trượt chân bất ngờ (Áp dụng 5 bước)
(Bước 1 – Tiếp cận bình tĩnh): Mẹ hít một hơi sâu. Mẹ chậm rãi đi tới và quỳ xuống bên cạnh bé Sam, người vẫn đang ngồi khóc trên sàn.
(Bước 2 – Công nhận sự việc): Mẹ nói bằng giọng trầm ấm: “Ồ, Sam bị trượt chân ngã rồi.”
(Bước 3 – Hỏi và xác định): Mẹ nhẹ nhàng hỏi: “Con đau ở đâu thế?”. Thấy bé vẫn đang khóc, mẹ quan sát và đoán: “Có phải con đau ở mông không?”. Mẹ chỉ vào mông của bé.
(Bước 4 – Xoa dịu thể chất): “Để mẹ xoa cho Sam nhé”. Mẹ bắt đầu xoa nhẹ nhàng lên mông của bé, qua lớp quần áo. Vừa xoa mẹ vừa nói: “Mẹ xoa cho hết đau nào…”. Bé Sam cảm nhận được sự tiếp xúc an toàn, tiếng khóc nhỏ dần, chuyển sang thút thít.
(Bước 5 – Chuyển hướng tích cực): Khi thấy con đã gần nín, mẹ nói với giọng vui vẻ hơn: “Ổn rồi! Mông hết đau rồi!”. Mẹ chỉ tay ra cửa sổ: “Sam ơi! Nhìn kìa! Có chiếc xe buýt màu vàng kìa! To chưa!”. Bé Sam nín hẳn, quay đầu nhìn theo tay mẹ. Cú ngã đã được bỏ lại phía sau.
PHẦN 4: LỜI KẾT VÀ BÀI TẬP THỰC HÀNH
Kịch bản 5 bước này là một “bài nhảy” mà bạn và con có thể cùng nhau thực hiện. Ban đầu có thể bạn sẽ cảm thấy hơi ngượng nghịu, phải suy nghĩ từng bước. Nhưng đừng lo, sau vài lần thực hành, nó sẽ trở thành một phản xạ tự nhiên của bạn.
Nó không phải là một công thức máy móc, mà là một quy trình dựa trên sự thấu hiểu sâu sắc về tâm lý của trẻ nhỏ. Nó tôn trọng cảm xúc của con, xoa dịu nỗi đau của con, và nhẹ nhàng dẫn dắt con quay trở lại trạng thái bình yên.
► Bài tập thực hành cho tuần này:
Tuần này, nhiệm vụ của bạn là HỌC THUỘC LÒNG VÀ THỰC HÀNH kịch bản 5 bước.
- Tiếp cận bình tĩnh.
- Công nhận sự việc.
- Hỏi và xác định.
- Xoa dịu thể chất.
- Chuyển hướng tích cực.
Hãy viết 5 bước này ra một tờ giấy nhớ và dán ở nơi dễ thấy. Khi tình huống xảy ra, hãy cố gắng thực hiện theo đúng trình tự. Đừng lo lắng nếu bạn làm chưa hoàn hảo. Chỉ riêng việc bạn có ý thức và cố gắng áp dụng đã là một thành công lớn.
Trong bài học tiếp theo, chúng ta sẽ nâng cấp kịch bản này cho các bé lớn hơn, từ 4-8 tuổi, độ tuổi của trí tưởng tượng bay bổng.
Cảm ơn các bố mẹ đã lắng nghe. Hẹn gặp lại trong bài học số 7.